Çerkeslerde Kaşenlik,Zeğes.3

Adığelerde Kaşenlik Adeti ve Zeğes (3)

Kaşenlik adeti ve bu adetin meydana geldiği muhabbet gecelerinde her şey ğabze denilen kurallar dahilinde cereyan eder. Bu kurallara uyulmadığı taktirde Thamate araya girer ve kuralların uygulanırlığını sağlar. Kurallara uygun hareket etmeyen kişiler ise diğer fertler tarafından uyarılırlar. Bu nedenle bu toplantıda sergilenen her davranış kurallara uygun olmak durumundadır.

O gece hiç kimse keyfi olarak, odadan dışarı çıkamaz. Dışarı çıkmak istediği zaman thamateden izin alır. Thamate izin vermişse dışarı çıkabilir. Birisi herhangi bir durumda dışarı çıkıyorsa orada bulunan herkes ayağa kalkar. Aynı şekilde dışarıdan içeri girildiğinde de ayağa kalkılmaktadır. Bu durum çerkes toplumundaki saygı unsurlarının kültürlerindeki etkinlik derecesini göstermektedir.

Bu cemiyetlerde misafir olan kişiler, çok önemli bir mazeretleri olmadıkça diğer kişiler cemiyeti terk etmeden o ortam terkedilmez. Toplantı, Zeğes bitene kadar orda bulunmak gerekir. Çünkü diğer kişiler onlar için o ortamda bulınmaktadırlar. Bu nedenle onların toplantıyı terkedip gitmeleri saygısızlık olarak görülür. Aynı kural misafir ve ev sahibi dışında ev sahibi olan kişinin arkadaşlarından oluşan kişiler (ki bu kişiler bir nevi ev sahibi sayılırlar) için de geçerlidir. Bunların cemiyeti terkedip gitmesi misafirlere karşı bir saygısızlık olarak nitelendirilir.

Toplantıda dağınık bir oturum olmaz. Herkes konumuna göre oturması gereken yerde oturması gerekir. Oturma sisteminde kızlar ve erkekler ayrıdır. Karışık oturmazlar. Toplantıda hiyerarşik yapılanmanın getirdiği farklı statü ve rollerin olması fertleri istediği gibi davranmaktan alıkoyar. Göstermedikten her davranışın belirli kuralları vardır. Fakat buna rağmen buntipötoplantılar çok eğlenceli ve faydalı olurlar. Bu tür toplantılara yeni iştirak etmeye başlayan gençlerin eğlencenin yanında ğabze denilen örf ve adetlerin uygulamalı olarak öğrenilmesini sağlar. Insanların birbirine kaynaştırır. Kızlar ve erkekler arasında arkadaşlıklar kurulur. Çeşitli oyunlar oynanır. Oyunlar hem cemiyetteki insanların birbirleri ile tanışmasını sağlar hem de toplantının eğlenceli geçmesine sebep olur. Bu oyunlar folklorik ve dans türü oyunlar değildir. Eğlenceye yönelik olan ve herkesin iştirak ettiği oyunlardır. Oyunu pşerah başlatır.

Oynan oyunların bazıları;

-Çalşı; Bu oyun daha önce de izah edildiği gibi birbirinin eline vurarak tanışmayı sağlayan oyundur.

-Aykan; Pşerah kalkar, başka birini de kaldırır, ikiside birbirinden habersiz olarak, bir, üç, ya da beşi göstermek durumundadır. Oyunun kuralarına göre üç biri, beş üçü, bir de beşi yenmektedir. Bu durumda yenen sayıları eliyle gösteren kişi diğer kişinin eline hızlı ya da yavaş olarak vurur. Yenilen yerine oturur, yenen yeni bir kişiyi kaldırır.

-Eş Seçme; Oynun başında herkes ikişerli olarak eşleştirilir. Daha sonra pşerah kalkar, sırayla herkese eşinden memnunmusun diye sorar. Eğer memnunsa, memnun olduğu için eline havluyla vurulur. Memnun değilse eline vurulmaz ve eş olarak kimi istediği sorulur. O da orda bulunan herhangi bir kişiyi eş olarak tercih eder. Bu durumda tercih ettiği kişinin eşine eşini veriyormusun diye sorulur. Eğer verirse eline vurulmaktan kurtulur. Eşini vermeyi kabul etmezse eşini isteyen kişinin taktir ettiği sayı kadar, daha önceden bir limit belirlenir, hızlı ya da yavaş bir şekilde eline vurulur.

-Yüzük Oyunu; Bu oyunda bir yüzük saklanır. Bir kişi kaldırılır ve kaldırılan kişiden yüzüğün kimde olduğunu bulması istenir. Bunu da diğer kişilerin tarihiyle yapar. Yüzüğü arayan kişi diğer kişilerin verdiği ip uçlarına göre yüzüğün kimde olduğunu bulur. Bu oyunların yanı sıra daha farklı oyunlarda oynanmaktadır.

Bu oyunlar kişilerin birbirlerini tanımasını ve daha iyi bir etkileşim ve iletişim kurmalarını sağlar. Kişiler çapşı denilen oyunla çok kısa zamanda içinde birbirleriyle tanışma imkanı bulurlar. Aykan denilen oyun hemen bunun akabinde gelir. Bu oyunda bir iki dakika sürer bu süre içinde birbirleriyle oyun içinde konuşma imkanını bulurlar. Katılımcılar iletişim iletişim kurmak isterlerse bu fırsatı değerlendirmeye çalışırlar. Eş seçme oyunun da ise eşini vermemenin cezası vardır. Kişiler eğer eşlerine bağlı iseler eşlerini vermezler. Bağlı değillerse eşlerini değiştirirler. Eşine ne kadar bağlı ise o kadar cezaya tahammül eder. Bu bağlılığı hem karşısındaki kişiye hem de topluma yansıtmış olur. Bunu gibi diğer oyunları oynanmasında da bir takım incelikleri ve faydası vardır.

Bu oyunların yanı sıra toplantılarda maniler, güzel sözler, şarkılar, söylenir. Bir çok değişik konular konuşulur.

Bu tip toplantılar belirli yaş gruplarına ayrılmıştır. Kızlar ve erkekler kendi yaş yaş gruplarının toplantılarına katılırlar. Gençlerin her toplantıda farklı kaşeni olabildiği için bir Adığe kızının ya da erkeğinin evleninceye kadar çok fazla kaşeni olabilmektedir. Toplantıda amaç tanışmak, eğlenmek ve kendine uygun bir eş şeçmek olduğu için ciddi kaşenlik olduğu gibi şaka kaşenlik de olabilmektedir. Sayısı fazla olan şaka Kaşenliğin çok fazla ciddiyeti yoktur. Ciddiyete dönüştüğü zaman muhabbetin mahiyeti değişir ve ciddi bir nitelik kazanır. Fakat kız ya da erkek birbirlerinin daha önceki kaşenlerine karşı herhangi bir olumsuzluk takınmazlar. Eski kaşenlerle sosyal ilişkiler kesilmez. Çünkü daha önceki kaşenlerin şaka olduğunu her iki tarafta kabullenmiştir. Kadın ya da erkek eski kaşenleriyle bu benim eski kaşenim diye espiri yapabilir. Dolayısıyla kızın ya da erkeğin birden fazla kaşeni olması yadırganmamaktadır.

Gerek evlenmeye karar veren gerekse sadece bir kaç toplantıda kaşen olan kişiler birbirlerini aileleriyle tanıştırmazlar. Arkadaşları ve o ortamda bulunan kişiler onların kaşen olduklarını bilir. Anne ve babalarına kaşen olduklarını söyleyip birbirlerini tanımaları ayıp olarak karşılanır. Aileler kızın ya da erkeğin kaşenini toplumlardaki diğer kişilerden öğrenecek haberdar olurlar. Ancak evlenme zamanında ailelere bildirilir. Bu durm da sadece anneye bahsedilir.

Kaşenlik adeti Adığe-Çerkes toplumunda kızın ya da erkeğin evleneceği kişi hakkındaki kararı kendilerinin vermesini sağlar. Büyükler müdahale etmezler. Fakat evlenmek üzere kaşen tercihi yapan kişiler, aile yapısına uygun toplumsal kurallara ve adetlere riayet edecek kişileri tercih ederler. Bu nedenle bir çok toplantıda kızın ya da erkeğin hal ve hareketlerini kontrol ederler. Çünkü Adığe toplumunda kültürel, sosyal normlara uygun olarak hareket etmek gerekmektedir. Fertlerden görgü kurallarına gelenek ve göreneklere uygun davranış göstermesi beklenmektedir.

Kaşenlik ile başlayan evlilik aşamasında nişanlılık ve söz gibi durumlara pek rastlanmaz. Bunu en önemli sebebi kaçırma şeklinde evlenmenin gelenek ve göreneklerde yer almasıdır. Gençler evlenmeye karar verdikten sonra maddi imkansızlıklar, kendisinden büyük başka birinin evlenecek olması, gibi sebeplerden dolayı kaçırma şeklinde evlenmeyi tercih ederler. Çerkes kültüründeki kaçırma şekli diğer milletlerden farklı olarak kendine özgü bir nitelik gösterir. Bu şekilde evliliğin yaklaşması nişan ve söz gibi törenlerin yapılmasına gerek bırakmamaktadır.

Yine kişiler kaşenlik dönemlerinde birbirlerini yeterince tanıdıklarını düşündükleri için ayrıca bu döneme gerek duymazlar. Çerkeslerde adetler kişilerin ilişkilerine çok fazla sınırlama getirdiği için bu döneme her iki tarafında katlanabilmesi zor olur. Çünkü nişanda büyüklerde işin içine girerler. Onlarla olan iletişimde konuşma ve görüşme yönünden bir takım güçlükler olduğu için kişiler nişanlı olarak kalmayı pek tercih etmezler. Ancak günümüzde bir takım değişimlerden dolayı söz ve nişanlılık dönemi Adığe kültüründe oldukça yaygın bir nitelik kazanmıştır.

Adığe-Çerkes toplumunda genç kız ve genç erkekler genellikle aynı milletten olan kişilerle evlenmeyi tercih etmektedirler. Bunu nedenleri de gelenek ve göreneklerinin daha iyi muhafaza edeceklerini ve sosyal kültürel yapıyı bu şekilde daha iyi sürdürebileceklerine olan inançlarından kaynaklanmaktadır. Bu nedenle bu tip eğlenceleri ve muhabbet toplantılarını kendi aralarında düzenlemektedirler. Dışarıya karşı olan evliliği azaltmak içinde birbirlerini tanıma ve uygun eş seçme imkanı sağlamış olurlar.

"Kültür ve kişiliği ile denk bir gelin ve denk bir damat aile için bir kazançtır. Aksi durumda her iki taraf için bir kayıptır. Gelin "eyvah oğlumuzu kaybettik!" Damat "kızımıza yazık oldu!" Dedirtmemeli. Bilakis, ailemize "Bir kız evlat kazandık", "Bir oğul kazandık". Dedirtmelidir." İşte bu yüzden Adığe-Çerkes toplumunda, kaşenlik ve Zeğes kültürü çok önemlidir....